July 24, 2014
As rabbis and cantors charged with the sacred task of “making Torah great and glorifying it,” we are disturbed by the recent opinion issued by Rabbi Dov Lior, in which he distorts Jewish law in order to permit harming noncombatants in war. He permits cutting off supplies and electricity to Gaza, and shelling the entire area, and adds, “It would even be permissible for the Defense Minister to order the destruction of all of Gaza so that the South would not continue to suffer and to prevent the injury of our people who have been suffering so long from the enemies who surround them. All kinds of talk of humanism and consideration are nothing when contrasted with saving our brothers in the South and in all of our land and returning quiet to our land.”
We must cry out for the honor of Torah, the Torah that puts on sackcloth and ashes when this barbarity is ascribed to her.
There is no basis in halakhah for this kind of blanket permission to order the murder of innocents. Lior cites the “precedent” of Shimon and Levi who slaughter all of the Shechemites for the sin of one person. Aside from the fact that most of the Sages of all the generations were bothered by the actions of Shimon and Levi and therefore claimed that the Shechemites sinned in one way or another (see e.g. Mishneh Torah, Melachim 9:14), the midrash says explicitly: “Our father Jacob did not want his sons to commit this act [of slaughter]” (Genesis Rabbah 80:10). Nachamanides writes that: “Jacob was enraged at Shimon and Levi when they killed the people of the city because they committed an evil act (hamas), for they had not sinned at all…” (Nachmanides commentary Genesis 34:5). And in the end Jacob curses the two brothers (Genesis 49:7).
Even in the case of the ir hanidachat, defined by the Torah as a city that has given itself over entirely to idol worship, the prevalent legal tradition rejects the possibility that the entire city should be wiped out without proper legal processes (see, for example, Rambam, Mishneh Torah, Avodah Zarah chapter 4). The Talmud even declare that such a place as an Ir hanidachat has never existed and never will exist (Sanhedrin 71a). There is no such place in Jewish law in which collective punishment, without regard for guilt or innocence, would be justified.
As Rav Chaim Hirschensohn wrote in another context: “The words of Torah, ‘its ways are the ways of pleasantness and all its paths are peaceful.’ There is no law nor ritual in the Torah which would contradict the ways of civilization, nor would Torah ever obligate us to do something which opposed the intellect and reason.”
It is plain to all who have eyes in their heads that the Torah which demands that the nation sue for peace before going to war, that demands that even under siege, a city be given a way of escape, this Torah does not command the murder of innocents.
Rabbi Lior has indulged in uncovering Torah which is not in accord with the tradition (מגלה פנים בתורה שלא כהלכה) (see Sanhedrin 99a), or with the traditional morality of the Jewish people, per the statement that “Anyone who shows compassion to humanity is known to be from the seed of Abraham” (Talmud Tractate Beitza 32b). As fellow rabbis, we ask him to renounce his statement immediately, lest it lead to even more tragic vigilantism, bloodshed, and dehumanization of our neighbors.
–Written by Rabbi Aryeh Cohen for T’ruah: The Rabbinic Call for Human Rights
כרבנים וחזנים המופקדים על “הגדלת התורה והאדרתה”, חרדנו חרדה גדולה לאחר קריאת פסיקתו של הרב דב ליאור, שבה הוא מסלף דברי אלוהים חיים על מנת להתיר את דמם של אנשים, נשים וטף שאינם נושאים נשק ואינם נלחמים. הוא פוסק ש”בשעת מלחמה מותר לעם המותקף גם להעניש את אוכלוסיית האויב בצעדי עונשין שימצא לנכון כגון למנוע אספקה או חשמל וכן להפגיז את כל האזור לפי שיקול דעתו של שר הצבא ולא לסכן סתם חיילים אלא לנקוט באמצעי התרעה מוחצים כדי להדביר את האויב. במקרה של עזה מותר יהיה לשר הביטחון להורות אפילו על החרבת כל עזה כדי שהדרום לא ימשיך לסבול ולמנוע פגיעה בבני עמנו הסובלים זה זמן רב מהאויבים מסביב. כל מיני דיבורים של הומניזם והתחשבות הם כאין מול הצלת אחינו בדרום ובכל מרחבי ארצנו והחזרת השקט בארצנו.”
שוועתינו עולה השמימה על עוון חילול התורה, ועל כבודה הנרמסת בראש כל חוצות לנוכח האכזריות המיוחסת לה.
אין כל בסיס הלכתי להיתר גורף להשמיד להרוג ולאבד טף ונשים וכל אדם חף מפשע. ליאור מצטט את התקדים של שמעון ולוי שרצחו את כל תושבי שכם בגלל עוונו של שליט העיר, הרג של רבים בגלל עוון היחיד. רוב מנין ורוב בנין של חכמינו זכרונם לברכה בכל הדורות נזדעזעו ממעשיהם של שמעון ולוי, ולכן מייחסים לתושבי שכם חטאים רבים ונכבדים (וראה משנה תורה, הלכות מלכים ט יד). המדרש אומר במפורש: “שהיה הכעס ליעקב שארר אפם על שהרגו אנשי העיר אשר לא חטאו לו, והראוי להם שיהרגו שכם לבדו” (בראשית רבא פרשה פ, י). והרמב”ן (על בראשית מט ה) מדגיש “כי יעקב קצף על שמעון ולוי בהרגם אנשי העיר בעבור שעשו חמס, כי הם לא חטאו להם כלל”. ובסופו של דבר יעקב אבינו בכבודו בעצמו מקלל את שמעון ולוי על אכזריותם הנוראית (בראשית מט ז).
אפילו לגבי עיר הנידחת, שלפי הגדרת התורה היא עיר שכל תושבי התפתו לעבוד עבוד זרה, דוחה המסורת ההלכתית מכל וכל את האפשרות שניתן להחריבה כליל מבלי הליך משפטי (כך למשל הרבמ”ם במשנה תורה, עבודה זרה, פרק ד). התלמוד כותב שמקום כדוגמת העיר הנדחת בספר דברים לא היה ולא נברא (בבלי סנהדריןעא א). אין שום מקום בהלכה היהודית שבה ענישה קולקטיבית מותרת ללא התייחסות לזכאות או לאשמה של היחיד.
כפי שהרב חיים הירשנזון כתב במקום אחר “דברי תורה דרכיה דרכי נעם וכל נתיבותיה שלום. ואין דת וחק בתורה אשר יתנגד לדרכי הציוויליזאציאן אמתי, ולא מחייבת אותנו לעולם לעשות דבר נגד הדעת והתבונה.”
הרי ברי לכל מי שעיניו בראשו שהתורה דורשת שלפני שיוצאים למלחמה מוטלת החובה ל”לקרוא אליה לשלום”, ואף כשהעיר תחת מצור מוטלת עלינו החובה להותיר אמצעי מילוט משום שהתורה אינה מצווה אותנו להרוג חפים מפשע.
הרב ליאור פועל בדרך לא דרך, ומגלה פנים בתורה שלא כהלכה (סנהדרין צט א), סוטה מהמוסר היהודי שהיא נחלת אבותינו: “דכתיב (דברים יג, יח) ונתן לך רחמים ורחמך כל המרחם על הבריות בידוע שהוא מזרעו של אברהם אבינו וכל מי שאינו מרחם על הבריות בידוע שאינו מזרעו של אברהם אבינו” (ביצה לג ב). אנו, עמיתיו הרבנים, דורשים ממנו לחזור בו מיד, שכן דברים עלולים להוביל למעשי חבלה מצערים לשפיכות דמים ולנטילת צלם האנוש של שכנינו רחמנא ליצלן.
–הרב דר’ אריה כהן
תרגום: דר’ צמח יורה
ردّ على فتوى الحاخام دوب ليئور
بوصفنا رجال دين يهود نسعى إلى “إعلاء شأن التوراة وتبجيلها” فقد تملّكنا الجزع الشديد عند مطالعتنا فتوى الحاخام دوب ليئور،والتي اعتمد فيها تزوير أقوال الباري بغية منح رخصة لقتل رجال ونساء وأطفال لا يحملون السلاح وليسوا بالمحاربين. وقد جاء في معرض فتواه ما يلي: “يُسمح للشعب الذي يتعرّض للهجوم خلال الحرب أن يعاقب كذلك سكّان العدو المدنيّين من خلال اعتماد خطوات عقابية يراها ملائمة، مثل منع إدخال المؤونة أو الكهرباء، وكذلك قصف جميع أرجاء منطقة العدو بما يتّفق مع رأي وزير الجيش، والامتناع عنتعريض الجنود للمخاطر عبثًا، بل يجب اعتماد ترتيبات ردعية ساحقة بهدف إبادة العدو. وفي حالة غزّة فإنه يُسمح لوزير الأمن استصدار أوامر تصل إلى حدّ هدم غزّة بكاملها لضمان عدم استمرار معاناة سكّان الجنوب ووضع حدّ للمساس بأبناء شعبنا الذين يعانون منذ فترة طويلة من الأعداء المحيطين بهم. إن جميع الكلام حول الإنسانية والمراعاة يعتبر هراءً وعبثًا في مقابل إنقاذ أخوتنا في الجنوب وفي جميع أرجاء بلادنا وإعادة الهدوء إلى ديارنا”.
تعلو صرخاتنا إلى السَّماء على أثر هذا الإثم الذي ينتهك التوراة ويحطّ من جلالتها المنتهكة علانية بفعل وقاحته وبطشه.
ليس هناك أية قاعدة فقهية تسمح بالإبادة والقتل والفتك بالأطفال والنساء وكلّ شخص بريء بصورة جارفة. يستند ليئور إلى سابقة شرعية حول فعل شمعون وليفي اللذان قتلا جميع سكّان نابلس (التوراة، سفر التكوين، 34) بسبب إثم رئيس المدينة، لقد قتلا الجميع بجريرة شخص واحد. لقد استاء غالبية حكمائنا تغمّدهم الله برحمته من فعل شمعون وليفي، ولذلك فقد عزوا كتبرير لهذا الفعل المشين خطايا عديدة وكبيرة لسكّان مدينة نابلس (يُنظر الحاخام موسى بن ميمون، تثنية التوراة، تشريعات الملوك 9، 14). ويقرّ المدراش صراحة: “وصل غضب يعقوب حدّ لعنهما على إقدامهما على قتل سكّان المدينة الذين لم يخطئوا له، بل الذي يستحقّ القتل هو شكيم وحده” (بريشيت ربا، القصة 80: 10). ويؤكّد الحاخام موسى بن نحمان (في تعليقه على الآية التوراتية، التكوين، 49: 5): “استشاط يعقوب غضبًا على شمعون وليفي بسبب قتلهما سكّان المدينة لأنهما بذلك قد اقترفا عملاً شريرًا لأن السكّان لم يخطئوا لهما بتاتًا”. وفي النهاية، فقد أقدم سيّدنا يعقوب بنفسه بلعن شمعون وليفي بسبب بطشهما العظيم (التكوين 39: 7).
وحتى في حال المدينة الضالّة، وهي وفق التعريف الفقهي تلك المدينة التي يعبد جميع سكّانها الأوثان، فإن التراث الفقهي يرفض بتاتًا تسويغ هدمها بالكلّية من دون اعتماد المسار القضائي (كذلك، على سبيل المثال، يظهر عند الحاخام موسى بن ميمون، تثنية التوراة، عبادة الأوثان، الفصل 4). ويظهر في التلمود بأن مكانًا مثل المدينة الضالّة، المنصوص عليها صراحة في سفر التثنية (13: 16)، لم يكن قائمًا بالمرة (التلمود البابلي، سنهدرين 71أ). لا يتضمّن التشريع الفقهي اليهودي أي تسويغ للعقاب الجماعي بتاتًا بل تدعو إلى فحص براءة أو ذنب كلّ فرد على حدا.
وكما كتب الحاخام حاييم هيرشنزون في مكان آخر “فإن طرق التوراة هي المعاملة بالحسنى وجميع مسالكها السَّلام. لا دين ولا قانون في التوراة يتعارض مع اعتماد طرق حضارية حقّة، ولا تُلزمنا أبدًا بمنهج مخالف للعقل والفكر”.
يبدو جليًا من هنا لكلّ ذي فطنة بأن التوراة تطالبنا قبل الخروج إلى الحرب بضرورة واجبة مفادها “الدعوة إلى السَّلام”، وحتى حين نطبق حصارًا على المدينة يتوجّب علينا أن نسمح بوجود طرق للهرب، وذلك لأن التوراة لا تفرض علينا قتل الأبرياء.
خطّ الحاخام ليئور طرقًا ملتوية، وكشف أوجهًا في التوراة لا يستقيم مع التشريع الفقهي (السنهدرين 99أ)، وشذّ عن الأخلاق اليهودية، هي أخلاق الآباء والأجداد: “كما كُتبَ: ‘ويُعطيكَ رحمةً يرحمُكَ’ (التثنية 13: 18)، فإن كل من يرحم الخلائق يدخل في ذرية أبينا إبراهيم، وكل من لا يرحم الخلائق لا يدخل في ذرية أبينا إبراهيم” (بيتسا 33: 2). نطالبه نحن، رجال الدين زملاؤه، بأن يتراجع عن هذه الفتوى، لأن من شأنها أن تؤدّي إلى أعمال تخريبية مؤسفة وسفك دماء ونزع الصورة الإنسانية عن جيراننا لا سمح الله.
الحاخام د. أرييه كوهن
ترجمة: نبيه بشير